Huh, was Antarctica een continent zonder ijs?

Op de wereldkaart van Piri Reis, uit 1513, staat een Antarctica zonder ijslaag, terwijl het continent officieel pas in 1820 ontdekt zou worden. Maar de Zuidpool is al sinds de prehistorie bedekt onder een kilometers dikke ijslaag. Als de antieke Turkse kaart is gebaseerd op veel oudere kaarten, roept dat vele vragen op.

Het mysterie van de antieke kaarten

In 1929 ontdekten historici in de bibliotheek van het Topkapi-paleis in Istanbul een antieke perkamenten kaart van het zuidelijk halfrond. De kaart stamde uit 1513 en was door de zestiende-eeuwse Turkse cartograaf en admiraal Piri Reis getekend op gazellenhuid. Met zijn hoge rang in het Turkse leger had hij toegang tot de keizerlijke bibliotheek van Constantinopel. Uit zijn aantekeningen blijkt dat Piri Reis de wereldkaart had gebaseerd op twintig bronkaarten, waarvan acht dateren uit het Ptolemeïsche Rijk uit de vierde eeuw voor Christus, of kaarten die wellicht nog veel ouder zijn.

De ontdekking van de Piri Reis-kaart leidde tot intriges en controverse vanwege de afbeelding van Antarctica. Het werelddeel zou volgens de officiële lezing pas driehonderd jaar later ontdekt worden, toen de Russische en Britse vloot in 1820 expedities naar het continent ondernamen. Daarnaast werd de techniek om in de cartografie de lengte- en breedtegraad toe te passen, ook pas in diezelfde eeuw ontdekt. Bovendien was het de landmassa van Antarctica die was afgebeeld, voordat het continent volledig met een ijslaag bedekt raakte. Delen van Antarctica worden op de kaart getoond met rivieren die uitmonden in de zee. Dat houdt in dat de oorspronkelijke kaart in een interglaciale periode opgetekend moet zijn.

Piri Reis-kaart uit 1513 toont de noordelijke kust van Antarctica zonder ijskap, met bergen en rivierstromen.

Op de meeste andere wereldkaarten uit het begin van de negentiende eeuw ontbreekt het continent. Toch is de Piri Reis-wereldkaart niet de enige uitzondering. Ook op andere antieke kaarten wordt de kustlijn van Antarctica afgebeeld, zoals op de wereldkaart van de Franse wiskundige en cartograaf Oronteus Finaeus uit 1531. De 18e-eeuwse Franse hofgeograaf Phillipe Bauche publiceerde eveneens al in 1737 een kaart met daarop Antarctica. Het bijzondere van Bauches kaart is de weergave van Antarctica, waarop het werelddeel uit twee delen bestaat en is gescheiden door een duidelijke waterweg. Iets dat op huidige kaarten niet zichtbaar is door een kilometers dikke ijskap.

Als deze cartografen hun kaarten hebben gebaseerd op veel oudere documenten, moeten deze stammen uit de tijd voordat Antarctica met ijs was bedekt. Volgens wetenschappers is de ijskap miljoenen jaren geleden ontstaan. Hoe kon een prehistorische beschaving dan Antarctica zonder ijskap in kaart brengen? Of is in de prehistorie iets met de aarde gebeurd, waardoor het klimaat op het continent plotseling is veranderd en een beschaving verloren is gegaan?

Britse onderzoeksjournalist en auteur Graham Hancock denkt van wel. Volgens hem bestond er tijdens de laatste ijstijd, zo’n 11.500 jaar geleden, een geavanceerde beschaving die verloren is gegaan door een wereldwijde natuurramp. In zijn Netflix-documentaire Ancient Apocalyps zet hij vraagtekens bij ons beeld van de geschiedenis.

Antarctica was lange tijd ijsvrij

“Zou deze ijslaag er niet zijn, zou het continent inderdaad bestaan uit een archipel van grote eilanden, in tegenstelling tot één landmassa zoals het tegenwoordig afgebeeld wordt,” schrijft Graham Hancock. Orthodoxe geologen zijn ervan overtuigd dat deze waterweg miljoenen jaren geleden bestond, voordat dit deel met ijs gevuld werd.

Toch delen Graham Hancock en andere wetenschappers niet de algemene opvatting dat de ijskap in Antarctica al miljoenen jaren oud is. Hij gaat er dan ook niet vanuit dat de oorspronkelijke kaart miljoenen jaren geleden getekend is. Hij baseert zich op de theorie van geoloog Charles Hapgood, die uitgaat van een lange ijsvrije periode, toen het in Antarctica nog warmer was. In die periode lag het continent niet helemaal in de huidige Zuid-Pool, maar ruim 300 kilometer noordelijker. Pas later is de dikke ijskap ontstaan, die gemiddeld 2 kilometer dik is en het gehele continent bedekt. Dit ontstond minstens 6000 jaar geleden, grofweg in de periode tussen 13.000 en 4000 voor Christus.

Antarctica had voorheen een warmer klimaat

Volgens de theorie van Charles Hapgood zou Antarctica duizenden jaren geleden deels buiten de Arctische cirkel hebben gelegen. Het continent zou verschoven zijn als een gevolg van het mechanisme dat aardkorstverplaatsing (earth-crust displacement) wordt genoemd. Daarbij zou de buitenste aardkorst over de zachtere kern zijn verschoven. Als gevolg zou het continent geleidelijk een kouder klimaat hebben gekregen, waarbij de ijskap zich over de periode van meer dan 6000 jaar gevormd heeft.

Deze theorie werd bevestigd door Einstein, die constateerde dat het ijs in de poolregio niet gelijk verdeeld was. Hij verklaarde dit doordat de rotatie van de aarde reageert op deze ongelijk verdeelde massa en een centrifugerende beweging veroorzaakt, die uiteindelijk leidt tot een beweging van de aardkorst ten opzichte van de aardkern.

Dat Antarctica duizenden jaren geleden een geheel ander, zelfs subtropisch klimaat heeft gekend, blijkt ook uit fossiele vondsten van plantenresten die enkel in een warm klimaat kunnen groeien. Naast de aardkorstverplaatsing, kan er tevens sprake zijn geweest van een poolverschuiving, waarbij de evenaar veel zuidelijker lag dan nu het geval is.

Overblijfselen van een verloren beschaving

De antieke kaarten lijken de hypothese van Graham Hancock en velen anderen te bevestigen, dat er duizenden jaren, waarschijnlijk tienduizenden jaren geleden, een beschaving bestond, waarvan het bestaan uit de moderne geschiedenisboeken is verdwenen. Een beschaving dermate ontwikkeld, dat ze ingewikkelde wiskundige berekeningen konden maken, die de basis vormen van het berekenen van de lengtegraad. Een verloren beschaving die de wereld zorgvuldig in kaart had gebracht, met een techniek die pas duizenden jaren later opnieuw ontdekt zou worden.

Deze zaal in het paleis toont een 16e eeuwse kaart waarop Antarctica is afgebeeld.

Antarctica is ook afgebeeld op de wereldkaart in de stanza del Mappamondo, een zaal van het pentagonvormige renaissancepaleis van de adellijke Italiaanse Farnese-familie. Deze wereldkaart – een fresco op het plafond van de zaal – stamt ook uit de zestiende eeuw (1574). Hoe wisten de makers al van het bestaan van dit continent?

De antieke kaarten zijn slechts een voorbeeld van de fragmenten die overgeleverd zijn en impliceren dat deze beschaving daadwerkelijk bestaan heeft. De oorspronkelijke bronkaarten worden wellicht bewaard in het archief van de zogenaamd ‘verdwenen’ collectie van de bibliotheek van Alexandrië. De vraag is waar dit archief is gebleven, maar grote kans dat een deel ligt opgeslagen in de bibliotheek van het Vaticaan of in handen is van de zwarte adel.

Meer lezen?

Boeken en video van Graham Hancock:

Meer informatie over de mysterieuze antieke kaarten in deel 1 van:
The Fingerprints of the Gods, door Graham Hancock.
In dit boek worden diverse voorbeelden van hierboven beschreven antieke kaarten afgebeeld.